Welk oorlogsverhaal leeft in jouw familie?

Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies neemt de verzetstrol van de politie tijdens de Tweede Wereldoorlog onder de loep. Hiervoor roept zij de hulp in van de huidige politiemedewerkers.

Inleiding

Het overheersende beeld over dienders in de bezettingstijd is niet positief. Vaak wordt de rol van de politie uitsluitend gekoppeld aan de Jodenvervolging. Er zitten echter twee kanten aan de medaille, vond de Amsterdamse oud-commissaris Cor Gorissen. Er was wel degelijk verzet. Mede op zijn initiatief en die van oud-korpschef Gerard Bouman voert het NIOD in opdracht van de Nationale Politie een onderzoek uit onder de titel ‘Grenzen aan het dienstbevel’. Volgens korpschef Erik Akerboom is de studie van belang voor het historisch besef binnen de politie. ‘Met de komst van de Nationale Politie willen we een beeld krijgen van ons verleden. Naar dit stuk geschiedenis is nog niet veel onderzoek verricht.’

Dagboeken
Het onderzoek dat ruim twee jaar loopt en in 2019 in boekvorm verschijnt, wordt uitgevoerd door dr. Hinke Piersma, senior-onderzoekster aan het NIOD. Hinke: ‘In gemeentearchieven ga je niet gauw iets vinden over verzetswerk. Wie in het geheim tegen de Duitsers streed praatte daar natuurlijk niet openlijk over en zal daar in de oorlog niet over hebben gecorrespondeerd. Dat was te gevaarlijk. Ik moet die informatie vinden in persoonlijke verslagen. Dagboeken, memoires opgeschreven voor het nageslacht. Vaak zijn het de boekjes die opa zorgvuldig op zolder bewaarde. Die zolders moeten we ontsluiten.’

Politiefamilies
Hinke hint onder meer op de politiefamilies die er in de huidige organisatie zijn. ‘Vaak zie je dat het politievak wordt overgedragen van vader op zoon of dochter. Mogelijk weet die jongere generatie wat hun vader of familielid tijdens de oorlog bij de politie deed en tegen welke dilemma’s hij aanliep. Mogelijk pleegde hij verzet. De hypothese van het onderzoek is dat de politie qua verzet niet wezenlijk afwijkt van andere overheidsambtenaren.’

Verzetsvormen
Verzet kon verschillende vormen hebben. Het was onder meer het oogje dichtknijpen bij een huiszoeking of je strategische positie gebruiken door onderduikers te waarschuwen voor aanstaande razzia’s. Het kan ook zijn dat men de organisatie de rug toekeerde en in de illegaliteit verdween. ‘Ik wil een beeld schetsen van de verschillende vormen van verzet, maar ook de verschillende lagen in tijd en plaats’, vertelt de onderzoekster. ‘In een stad was de bezetting bijvoorbeeld anders voelbaar dan op het platteland. Ook maakte het uit of je in een groot of klein korps zat. Na de capitulatie was de situatie voor de politie anders dan in 1942, toen de bezetter zich steeds strakker met de politie bemoeide en het verder nazificeerde. Dat zorgde steeds voor tweestrijd. Wat deed je? Wanneer “besloot” je tot verzet over te gaan en hoe zag dat er uit? Ik verwacht die dilemma ’s te vinden in die geschreven bronnen bij de mensen.’

Nadenken
Als het boek klaar is, hoopt Hinke dat de lezer beseft dat veel factoren bepaalden hoe agenten uiteindelijk handelden. ‘Nederland is een land van snel oordelen. Het streven van dit onderzoek is te laten zien dat het politiewerk en de bijkomende dilemma’s complex waren. En complex zijn, want ook vandaag de dag hebben agenten met dilemma’s in hun werk te maken.’

Info delen
Heb jij informatie over een oud-familielid dat tijdens de oorlog bij de politie werkte, maar ook enige vorm van verzet pleegde? Laat het Hinke weten.

Zij is te bereiken via h.piersma@niod.knaw.nl.