Portugal: geen associatie, maar een vakbond

Van 26 tot en met 30 juni bracht onze Kerngroep Internationale Samenwerking haar jaarlijks werkbezoek aan de Portugese vakbond APG/GNR. Op het programma in Lissabon stond een congresdebat. Doel hiervan was het ophalen van argumenten en het schetsen van het proces om als APG/GNR – in weerwil van de Portugese wetgeving – te transformeren van een associatie naar een vakbond. Jan Dikkers en Willy Valckx doen verslag.

Weken voor het werkbezoek werden Jan en Willy door de Portugese collega’s benaderd met de vraag om een bijdrage te leveren aan het door de APG/GNR te organiseren congresdebat. Uiteraard werd hier positief op gereageerd.

In het debat wilde de APG/GNR argumenten op halen hoe door te ontwikkelen van een door de Portugese wetgeving toegestane associatie voor het personeel van de GNR (Guarda Nacional Republicana) naar een door de Portugese wetgeving niet toegestane vakbond voor GNR-personeel.

Voorbereiding debat
Op maandagavond spraken Jan en Willy met de oud-raadsheer van het Portugese Grondwettelijke Hof, Bernardo Colaço – adviseur van de APG/GNR – en het hoofdbestuurslid Luis Matos voor een eerste inhoudelijke voorbereiding en afstemming voor het debat. Interessant was dat de oud-raadsheer aangaf dat het verbod van Portugese wetgeving om een vakbond voor GNR-personeel op te richten in strijd is met de Portugese Grondwet! Afgestemd werd ook de Europese wetgeving in het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) en het Handvest (ook wel Grondwet genoemd) van de Europese Unie.

Opheffing Portugese grensbewaking
In afwachting van de komst van César Nogueira, voorzitter van de APG/GNR werden Jan en Willy door de plaatsvervangend voorzitter, José Miguel op de dinsdagochtend geïnformeerd over de opheffing van de Portugese grensbewaking als zelfstandige politiedienst. De dienst als zodanig verdween, maar de taak niet. De grensbewakingstaak werd overgeheveld naar de GNR. De 500 personeelsleden van de grensbewaking konden kiezen voor overgang naar de PSP (Portugese politie in de steden), de justitiële politie of de GNR (militaire politie in het rurale gebied). Het meeste personeel koos voor de eerste twee politiediensten. In de praktijk betekentdit dat de GNR werk voor 500 fte’s erbij krijgt maar niet een dienovereenkomstig personeelsbestand. Waardoor de capaciteitsdruk op de GNR is verhoogd.

Verdere voorbereiding debat
’s Middags bereidden Jan en Willy het congresdebat voor met voorzitter César Noguiera. Het congres was breed aangekondigd (zie foto aankondiging). Naast inleiders van andere Portugese politie- en militaire bonden, waren de pers, de Portugese politiek en leiding van de GNR uitgenodigd. Het doel om door te ontwikkelen van een associatie naar een vakbond voor GNR-personeel zou na het debat breed worden gedeeld met de politiek en media.

Laatste afstemming en het debat
Op de woensdagochtend stemden César Nogueira, Bernardo Colaço, Jan en Willy hun inleidingen finaal op elkaar af.

Die middag verklaarde de voorzitter van de APG/GNR in zijn inleiding dat zijn associatie – net als de toegestane vakbonden van de Portugese PSP (politie in de steden) en vakbonden van politie in andere Europese landen – een vakbond wil zijn met recht op het voeren van cao-onderhandelingen en daarbij – indien nodig – horende acties.

De aanwezige voorzitters van de militaire vakbonden hadden een soortgelijk verhaal. Ook zij mogen naar Portugese wet geen vakbonden voor militair personeel oprichten.
De vakbond ASPP, de grootste politievakbond (ca. 10.000 leden) van de PSP ondersteunt met raad en daad de wens van de leden van GNR en militairen om vakbonden te mogen oprichten

Strijd met Portugese Grondwet en Europese Verdragen
Als eerder aangegeven gaf de oud-raadsheer van het Portugese grondwettelijk Hof Bernardo Colaço in zijn inleiding aan dat de Portugese wetgeving, dat APG/GNR geen vakbond mag oprichten in strijd is met de Portugese Grondwet. De bevoegdheid om dit te corrigeren ligt in Portugal echter niet bij het Hof, maar bij een uit het Portugese parlement te benoemen commissie. Tot op heden is dit nog niet gebeurd.

Inleidingen Jan en Willy
Jan als oud internationaal organisatiepolitie-adviseur ging in op de verschillen tussen het Angelsaksische en Rheinlandse bedrijfsvoeringsmodel. Daarbij constateerde hij dat de GNR-bedrijsvoering Angelsaksisch is: een hiërarchische top-down-sturing, vanuit de leiding geen contact met de werkvloer, geen professionele ruimte aan de medewerker in de basis. Hij adviseerde de APG/GNR te kiezen voor het Rheinlandse model – dat het tegenovergestelde is van het Angelsaksische model – waarbij overleg en inspraak / medezeggenschap van belang is in visie- en productontwikkeling.

Het politieproduct wordt immers op straat gemaakt in het contact tussen de burger en de GNR-gardist en niet op de burelen van de korpsleiding. Daarnaast vroeg Jan zich af hoe groot het vertrouwen in de democratie en in de GNR is door het landsbestuur in Portugal, aangezien nog steeds geen vakbond binnen de GNR wordt toegestaan. Ook vindt hij het meer dan verwonderlijk dat de top van de GNR en de Maritiene politie nog steeds bestaat uit een landmachtgeneraal en admiraal van de marine.

Willy verwees in zijn inleiding naar hét verschil in het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en het Handvest (Grondwet) van de Europese Unie en het Europees Sociaal Handvest.
In tegenstelling tot het Verdrag staan in de beide handvesten geen uitzonderingen / beperkingen tot het recht op het oprichten van vakbonden en op collectieve onderhandelingen en acties, waaronder het stakingsrecht.
In Nederland zijn politiële cao-acties meerdere malen door de rechter getoetst aan beide Handvesten en niet aan het Verdrag. De gevoerde acties waren niet in strijd met de Handvesten en daarmee toegestaan.
Ook constateerde Willy, dat in de ranking van de beste politiekorpsen over de wereld het vooral die korpsen zijn waar politievakbonden zijn toegestaan en aan de overlegtafel zitten.

Eenzijdige omzetting in een vakbond
De resultaten van het debat worden verwerkt en omgezet in een brief aan de president van Portugal, het Portugese en Europese parlement, de media en de korpschefs van GNR en PSP. Zij worden verzocht om binnen drie maanden te reageren dat de APG/GNR wordt toegestaan hun associatie om te zetten in een vakbond. Blijft deze reactie uit dan zet de APG/GNR met een beroep op de Portugese Grondwet en Europese wetgeving haar associatie eenzijdig om in een vakbond. Eventuele reacties van Portugese overheidswege wacht zij daarbij af.

Evaluatie debat
Donderdag evalueerden Jan en Willy met César het debat. Een aantal strategiescenario’s werd doorgenomen om snel te kunnen reageren op mogelijke reacties van Portugese overheidswege, korpsleiding en media. César stond er wederom op dat Jan en Willy volgend jaar terugkomen om hem en zijn bestuur weer van de nodige adviezen te voorzien in hun proces om te komen tot een vakbond.

Bezoek ambassade
Donderdagmiddag brachten Jan en Willy het gebruikelijke bezoek aan de Nederlandse ambassadeur in Portugal. Zij spraken Margreet Leemhuis bij over het twinningproject en de ervaringen van deze week. Veel zaken waren nieuw voor haar. Zij ging daar zeker haar voordeel meedoen en zag Jan en Willy graag volgende jaar terug om haar op de hoogte houden van het twinningproject.