Extremisme: gevolgen voor de overheid

Pieter-Jaap Aalbersberg, nationaal coördinator terrorismebestrijding en veiligheid (NCTV), ging op de postactievendag in op de gevolgen van anti-institutioneel extremisme voor de overheid. Lees het boeiende en leerzame inhoudelijk verslag op Mijn Equipe.

NCTV is een functionaris die de spil is in de veiligheidswereld. Aalbersberg doet dit werk nu vijf jaar. Hij legde de deelnemers uit dat je NCTV moet zien als een huis: het dak is de veiligheidsstrategie van het rijk. Dat gaat over wat we zowel nationaal als internationaal willen bereiken op de veiligheidsagenda. Veiligheid is volgens Aalbersberg een integraal vraagstuk: alle departementen spelen hierbij een rol, niet alleen Justitie en Veiligheid maar ook ministeries als Financiën, EZK en OCW. Twee keer per jaar wordt in de nationale veiligheidsraad gekeken of elke minister doet wat is afgesproken.

Muren
Het huis van NCTV heeft naast een dak ook twee muren. Je hebt de muur maatschappelijke opgaven met contraterrorisme , cybersecurity en offensieve statelijke actoren. Aalbersberg: “We maken dreigingsbeelden met input van allerlei diensten om te duiden wat er aan de hand is. Het is losgekoppeld van de politiek; zo krijgen we een zo onafhankelijk mogelijk beeld. Ook zorgen we voor strategie: dat is onze meer departementale rol. Onze derde rol is van coördinator: doet iedereen wat is afgesproken, voldoen de wetten nog?”

Een tweede muur heeft met bewaken en beveiligen te maken. De politie krijgt er dus in de vorm van NCTV een gezagspartner bij. Bij crisis, zoals een terroristische aanslag en een overstroming, is de taak van NCTV om de nationale crisis te coördineren. NCTV haalt belangrijke partners en ministers bij elkaar. Bovendien heeft NCTV een rol bij Schiphol en is daar de bestuurlijke autoriteit, verantwoordelijk voor veiligheid.

Inmiddels hebben we een rijksbrede veiligheidsstrategie die je op internet kunt terugvinden. Aalbersberg: “We kijken in deze strategie naar de belangen en de dreiging die op ons afkomt. Als je naar de huidige dreigingen kijkt, zijn ze bijna niet meer mono; alles is aan elkaar gekleefd. Zo raakt ICT-uitval bijna alles, een overstroming raakt ICT en andersom.”

Dreigingen
Dreigingen kun je volgens Aalbersberg indelen in thema’s, zoals militaire dreiging en klimaatverandering. Nederland zal bij dit soort dreigingen wel stil moeten staan, want ons land is bijzonder. Aalbersberg: “We zijn rijk geworden door onze open economie en just in time denken. Toen kwamen corona en de oorlog in Oekraïne. Daardoor zijn we nu een van de kwetsbare landen; de open economie maakt dat we afhankelijk zijn van anderen. Zo zijn we niet zelfvoorzienend op voedsel-, energie en technologisch niveau.

Aalbersberg gaf een voorbeeld: “Als boeren alle distributiecentra blokkeren, hebben we binnen de kortste keren problemen in de voedselketen.” Verder veranderen we van een fysieke wereld naar een online wereld. Hoe geven we de rechtstaat in een online wereld vorm? Denk aan desinformatie, opruiing en bedreiging. Het is een worsteling van de Westerse wereld.

China
Landen als China hebben andere mogelijkheden om in te grijpen dan de Westerse wereld die democratie voorop stelt. Moderne kolonisatie is grondstoffen hebben en kunnen voorspellen wat een land nodig heeft (kennis van AI). Hoe gaan we hiermee om? Kunnen we vanuit democratische waarden toch een soort rechtstaat online neerzetten? We hebben dan te maken met de discrepantie tussen privacy en veiligheid. Europa zal stappen moeten zetten want desinformatie wordt een steeds groter politiek issue. We leven in een hoog conjunctuur die naar daalt en niemand wil dat. Hoe verhoudt zich dat gegeven met dit soort vraagstukken?

Mensen zijn niet bereid collectieve oplossingen te zoeken. Als de dreiging zo toeneemt, moet je kijken naar weerbaarheid. We kunnen met een crisis van 2-5 dagen omgaan maar wat doen we als we twee maanden geen stroom hebben. We moeten een omslag maken in crisisdenken, een nieuwe weerbaarheid eigen maken. Aalbersberg legde uit dat de kunst is om veerkracht te faciliteren.

Geopolitiek
Geopolitiek in het Oosten, Midden-Oosten en Azië speelt een grote rol. Denk aan de grens in het Oosten. Oorlog is niet alleen tanks en militairen maar ook infiltratie, desinformatie, aanvallen op infrastructuur dus we zitten eigenlijk al in het conflict. We moeten er politiek bestuurlijk over nadenken hoe we ermee omgaan en we moeten de samenleving weerbaarder maken.

De opgave voor NCTV is aan te geven welke besluiten en stappen in onder andere de politiek en de veiligheidsregio’s nodig zijn. We kunnen volgens Aalbersberg veel leren van Oekraïne. Zo heeft een kleine wijk daar al allerlei oplossingen als het energienet uitvalt.

Energie, datacommunicatie en havens zijn kwetsbaar. Daar moeten we over nadenken. Hoe houden we de samenleving gemotiveerd, zodat iedereen begrijpt dat dit nodig is? Kijk bijvoorbeeld eens hoe Engeland het doet: haar intelligence service informeert voortdurend het publiek, er is daar ook veel meer eenduidigheid in de overheidscommunicatie.

Jihad
We hebben ook te maken met de jihadistische dreiging. De aard verandert, het grote mechanisme erachter zijn de online aanjagers die eenvoudig en snel gevoelige mensen meekrijgen. Ze zaaien angst in de samenleving. Ze roepen mensen op slachtoffers bij religieuze bijeenkomsten te maken. Jonge mensen, 15-16 jarigen, die een fascinatie voor geweld hebben, worden gevonden via gaming platformen en radicaliseren. Uitdaging voor de overheid: hoe haal je ze uit de zolderkamer en hoe krijg je er grip op?

Complot
Aalbersberg ging nog in op complot denken wat altijd al zo geweest is maar in coronatijd een vlucht nam. Er is een onderstroom van mensen die geloven in een kwaadaardige elite die ons wil vermoorden. Na corona heeft deze groep vaste grond gekregen. Je kunt ze grofweg indelen in drie groepen:
1. Ik vertrouw het niet en zeg dat ook, maar ik blijf in het systeem; dit mag, hoort bij onze vrijheid van meningsuiting.
2. Ik trek me terug uit de samenleving. Deze mensen denken dit helemaal juridisch uit waardoor ze overtuigd worden. De groep is bijna religieus aan het worden en vindt dat ze zich moeten onttrekken uit de samenleving. Ze denken dat je er dan financieel op vooruitgaat of dat het de enige optie is.
3. Er is nog een groep die aan geweld denkt. Deze mensen zijn bijvoorbeeld lid van een schietvereniging, doen paintball trainingen met elkaar en denken aan ontvoeringen van ambtenaren.

Jeugd
Als je eenmaal in de ban zit van aanjagers, kom je in een gesloten omgeving die je gedachten alleen maar voedt. Aalbersberg legde uit dat we andere handvaten nodig hebben om deze tendens aan te pakken. Daar denkt NCTV zeker over na. Moeten we ellende vergroten om het daarna in te kunnen dammen? Hoe kunnen we democratie versterken? De toekomst zit volgens hem bij de jeugd die heel anders denkt en tot andere oplossingen kan komen.

Zo wilde hij positief “mijn sombere verhaal” afsluiten. Aalbersberg had nog een belangrijke tip: “Kijk op de website denkvooruit.nl. Je moet 72 uur kunnen overleven want in het begin van een crisis is de overheid met andere zaken bezig.”

Noot: Op de NCTV-site kun je interessante fenomeenanalyses van coronaprotesten en van soevereiniteit vinden.